კავკაველი: საიდუმლო ომი დარიალის კართან

ავტორი: დავით ხვადაგიანი, საბჭოთა წარსულის კვლევის ლაბორატორიის მკვლევარი

„საქართველოს რევ.კომიტეტის თავმჯდომარეს

“წრეულს იანვარში კავკავში დაიჭირეს დიპლომატიური შიკრიკი სიო სეფერთელაძე და შემდეგ გადმოიყვანეს აქ თბილისში. სეფერთელაძეს მე კარგად ვიცნობ; ის 18 წელში რედაქტორობდა საბჭოთა გაზეთს ტორგოვაიაში (სტავრ. გუბ) რისთვისაც მას დენიკინის მთავრობამ მიუსაჯა სიკვდილით დასჯა, მაგრამ ჩემის შუამდგომლობით (ნაცნობების დახმარებითაც) ის სიკვდილს გადავაჩინეთ. გთხოვთ განკარგულება მოახდინოთ სეფერთელაძე განთავისუფლებული იქნას ჩემი თავდებობის ქვეშ. მე ამავე თხოვნით მივმართავდი საქ. ჩეკას თავმჯდომარეს, მაგრამ ის მე ვერ მიცნობს და ამიტომ იძულებული ვრჩები შეგაწუხოთ თქვენ. პატივისცემით: სამსონ ივანეს ძე პაიჭაძე P.s დღეს ასეთივე თხოვნით მივმართე საქ. ჩეკის თავმჯდომარეს, მაგრამ მან გამომიცხადა რომ, ის ვერ იკისრებს სეფერთელაძის გაშობას, მხოლოდ რევკომის თავმჯდომარე თუ მოახდენს ასეთ განკარგულებას მეც შევასრულებ მასო, რადგანაც რუსეთსა და საქართველოს შორის ყოველივე უთანხმოება მოსპობილია, ამიტომ ყოფილ მოსამსახურეებზე (ძველი მთავრობისა) შურის ძიებას ადგილი არ უნდა ჰქონდეს.

28 ივნისი 1921. ს. პაიჭაძე“

სამსონ პაიჭაძე, საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის ყოფილი კონსული იყო ჩრდილოეთ კავკასიაში. ამ წერილს რევკომის თავმჯდომარი მიერ, წითელი ფანქრით აქვს მიწერილი რეზოლუცია:

 „თუ არ მოიპოვება სერიოზული სამხილები მისი კონტრრევოლუციური საქმიანობისა, გაათავისუფლეთ პაიჭაძის თავდებობის ქვეშ.“

სამსონ პაიჭაძის თავგამოდებულ, სარისკო მცდელობას და საოკუპაციო ხელისუფლების მიერ 1921 წლის მარტში მიღებული ამნისტიის შაბლონის ციტირებასაც, სადაც „ყოფილი ხელისუფლების მოსამსახურეთა შეწყალებაზე“ იყო საუბარი, მხოლოდ ერთი მიზანი ჰქონდა – როგორმე ჩეკისტების ხელიდან დაეხსნა მისი ყოფილი თანამშრომელი, დიპლომატიური კურიერი და შემდგომ კავკავის (ვლადიკავკაზი) ქართული საკონსულოს მდივანი სიო სეფერთელაძე.

მცდელობას შედეგი არ მოჰყოლია. საბჭოთა საქართველოს საგანგებო კომისია (ЧК) სეფერთელაძეს მძიმე ბრალდებებს უყენებდა – შპიონაჟი, საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის სამხედრო სამინისტროს გენერალური შტაბის დამზვერავი ნაწილის (რომელიც სამხედრო დაზვერვის და კონტრ-დაზვერვის განყოფილებებისგან შედგებოდა) უფროსის, პოლკოვნიკ – ალექსანდრე ბაგრატიონ-დავიდოვის[1] (დავითაშვილი), სასარგებლოდ მუშაობა – ამიტომ მისი გათავისუფლების შესაძლებლობას სერიოზულად არც კი განიხილავდა.

ამ ამბავს კი ფრიად საინტერესო წინაისტორია აქვს, რომელიც რუსეთსა და საქართველოს შორის უხილავ ფრონტზე ბრძოლის ერთი სახასიათო ფურცელია.

საიდუმლო მზადება ომისთვის

1920 წლის დეკემბერში, საქართველოს დემოკრატიულ რესპუბლიკასა და საბჭოთა რუსეთს შორის კვლავ ომის აჩრდილი ჩამოწვა. საქართველოს მთავრობა და სამხედრო სამინისტროს გენერალური შტაბი შემაშფოთებელ ცნობებს იღებდნენ ბაქოში მდგომი მე-11 არმიის საბრძოლო გეგმებზე. ვითარება „საიდუმლო ფრონტზეც“ უკიდურესად გამწვავდა.

საბჭოთა რუსეთი ისედაც აქტიურ დაზვერვას აწარმოებდა ამიერკავკასიაში, განსაკუთრებით საქართველოს წინააღმდეგ, ხოლო აზერბაიჯანის და სომხეთის დამოუკიდებელი რესპუბლიკების ოკუპაციის შემდეგ კი მას ყოველი მხრიდან გაეხსნა ხელი. 1920 წლის მაისში აზერბაიჯანის და იმავე წლის ნოემბრში სომხეთის რესპუბლიკების ოკუპაციის შემდგომ, მათი დიპლომატიური წარმომადგენლობები საქართველოში, ბოლშევიკებმა გადაიბარეს და „საბჭოთა აზერბაიჯანის“ და „საბჭოთა სომხეთის“ მისიები ფაქტობრივად საბჭოთა რუსეთის სადაზვერვო ორგანიზაციებად გადაქცნენ, სადაც დიპლომატიური იმუნიტეტის საფარქვეშ 1920 წლის ზაფხულში საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის მიერ გაძევებული აქტიური ქართველი ბოლშევიკები მოავლინეს სამუშაოდ, სადაზვერვო ინფრმაციების შესაკრებად, ტერორისტული აქტების მოსაწყობად და საქართველოში „საბჭოთა ხელისუფლების დამყარებისთვის“ ნიადაგის მოსამზადებლად.

საქართველოს რესპუბლიკის სპეცსამსახურები, ძველი რევოლუციონერი მებრძოლებისგან, რუსეთის იმპერიის ყოფილი სამხედროების, სპეცსამსახურების ქართველი თანამშრომლებისგან შედგებოდა. ისინი კარგად იცნობდნენ ბოლშევიკების მუშაობის მეთოდებს. მოწინააღმდეგის მასირებულ ზეწოლას, როგორც წინა წლებში, კვლავ ჩვეული შემართებით დახვდნენ და უკან არ დაუხევიათ დიპლომატიურ საფარქვეშ მომუშავე მოწინააღმდეგის მზვერავების დაპატიმრებასა თუ ქვეყნიდან გაძევებისგან. ამას რასაც რუსეთის ნომერ პირველი მზვერავი საქართველოში, საბჭოთა რუსეთის საელჩოს სამხედრო წარმომადგენელი პავლე სიტინიც აღნიშნავდა მოსკოვში გაგზავნილ მოხსენებებში და ქართველების „აღმოსავლურ ეშმაკობაზე“ ამახვილებდა ყურადღებას, რომლებიც მის მზვერავებს ყველგან უთვალთვალებდნენ და გასაქანს არ აძლევდნენ.

1921 წლის 21 იანვარს, საქართველოს დეპეშათა სააგენტოს მიერ გადაცემული ცნობის საფუძველზე ქართულმა პრესამ გასული წლის დეკემბერში მომხდარ ჯაშუშურ სკანდალზე ამცნო მკითხველს. 1920 წლის დეკემბერში ქართულმა კონტრ-დაზვერვამ საბჭოთა აზერბაიჯანის საელჩოს თანამშრომლები, პირველი მდივანი – კალისტრატე ქეთევანიძე, ლევან მიროტაძე, მუსა ტომაევი, მამედ ჰუსეინ მამედოვი და ბაგრატ მეჩიტოვი დააკავა. მამედოვი, რომელიც ბათუმში სამუშაოდ იყო მოვლინებული, საქართველოდან გააძევეს ხოლო დანარჩენები – ქუთაისის ციხეში ჩასვეს.

საბჭოთა აზერბაიჯანის საელჩოს 1920 წლის 28 დეკემბრის N 1034 ნოტას, რომლითაც აზერბაიჯანის საელჩო პროტესტს უცხადებდა საქართველოს ხელისუფლებას მისი თანამშრომლების დაპატიმრების გამო, 1921 წლის 15 იანვარს საქართველოს საგარეო საქმეთა მინისტრის მოადგილის კონსტანტინე საბახტარაშვილის პასუხი მოჰყვა, რომელიც N 423 ნოტით მათ ამცნობდათ, რომ დაკავებული პირველი მდივანი „ქეთევანიძე“ სინამდვილეში – კალისტრატე საჯაია იყო და გამოძიებას სერიოზული მტკიცებულებები ჰქონდა მის წინააღმდეგ, რომლითაც დასტურდებოდა მისი საბჭოთა რუსეთის დაზვერვის აგენტობა.საჯაიას რუსეთში ცხოვრების დეტალებიც იყო ცნობილი სადაც ის „კალინიჩენკოს“ გვარით ცხოვრობდა. საბახტარაშვილი მიუთითებდა, რომ აღნიშნული პირები ადრეც იყვნენ დაპატიმრებული და შემდეგ გაძევებული საქართველოდან არალეგალური მუშაობის გამო და დიპლომატიური ენით იმედს გამოთქვამდა, რომ მსგავსი შემთხვევა აღარ განმეორდებოდა საბჭოთა აზერბაიჯანის მხრიდან, რადგან ეს საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის მთავრობისგან არამეგობრულ აქტად ჩაითვლებოდა.

დღეისთვის შეუძლებელია გარკვევა, საპასუხო ნაბიჯი იყო თუ უბრალოდ დამთხვევა, 1921 წლის 16 იანვარს, თერგის ოლქის, მე-9 წითელი არმიის განსაკუთრებულმა განყოფილებამ (Особый отдел) საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის კავკავის საკონსულოს მდივანი, სიო სეფერთელაძე დააკავა. ოფიციალურად, იგი წინა დღეებში ყაზბეგის სასაზღვრო პუნქტზე საიდუმლოდ დაკავებული, საქართველოს დიპლომატიური კურიერის, მიხეილ (ოტია) ლორთქიფანიძის ჩვენების საფუძველზე დააკავეს; ყაზბეგში ლორთქიფანიძეს უკანონო ჩხრეკის შედეგად დიპლომატიურ ფოსტაში სადაზვერვო ხასიათის მოხსენებები აღმოუჩინეს, რომელსაც ხელს „კავკაველი“ აწერდა. გამოძიების მტკიცებით, ლორთქიფანიძემ კავკავში ქართული დაზვერვის რეზიდენტად და მოხსენებების ავტორად მაშინვე სიო სეფერთელაძე დაასახელა.